Гісторыя раёна

Першамайскі раён утвораны ў 1940 годзе і складаецца з двух вялікіх масіваў, размешчаных па берагах Заходняй Дзвіны і Лучосы: "Маркаўшчына" і "Поўдні".

Назву мікрараёну "Маркаўшчына" даў Маркаў мужчынскі манастыр, заснаваны ў канцы XV стагоддзя. Свята-Траецкі Маркаў манастыр, паводле падання, заснаваны набожным землеўладальнікам Маркам. Адасобіўшыся ў чатырох вёрстах ад Віцебска, на правым беразе Заходняй Дзвіны, ён сваімі рукамі пабудаваў невялікую капліцу і стаў праводзіць строга падзвіжніцкае жыццё. Неўзабаве да яго сталі прыходзіць жадаючыя весці манаскі лад жыцця. Так і паўстаў манастыр, які дзейнічае і сёння. Менавіта Пралетарская Маркаўшчына – аснова раёна, яго сімвал.

Даўным-даўно адсюль да горада было 3 вярсты, але будаўніцтва тут у канцы 19 стагодзя буйной льнопрядильной фабрыкі "Дзвіна" паклала пачатак будучаму Пралетарскаму раёну. Прадпрыемства заснавала руска-бельгійскае акцыянернае таварыства, будаўніцтва дазволіў найвышэйшым Указам Мікалай Другі. Фабрыка ў 30-я гады ўваходзіла ў лік найбуйнейшых ільноперапрацоўчых прадпрыемстваў краіны, мела свае клуб, бібліятэку, амбулаторыю і жылы гарадок з дзесяткамі
2-3-х-павярховых дамоў, школай, дзіцячымі садамі. Цэнтрам яго была цяперашняя Пралетарская плошча.

У 1923 г. Маркаўшчына ўвайшла ў гарадскую рысу і стала называцца Пралетарскай Слабадой. З цэнтрам Віцебска – плошчай Свабоды – яе сталі звязваць трамвайныя шляхі. Молада, звонка, радасна зазвінеў юны трамвайчык, весела пабег па рэйках, павёз сваіх першых пасажыраў – тады гэта быў зусім новы від транспарту.

У 1927 г. Прэзідыум Вышэйшага савета народнай гаспадаркі БССР прыняў рашэнне аб будаўніцтве ў Віцебску новай панчошна-трыкатажнай фабрыкі. Месца было абрана паміж Віцебскам і Маркаўшчынай, на беразе Дзьвіны. Прадпрыемства будавала моладзь, таму і прысвоілі
ёй імя Камуністычнага інтэрнацыяналу моладзі – КІМ.

Адначасова з заводамі і фабрыкамі на Маркаўшчыне будаваліся і жылыя працоўныя дамы і пасёлкі. Гэта была першая спроба комплекснай гарадской забудовы ў Беларусі. У яе ўваходзілі дамы, школы, дзіцячыя сады, цырульні, пральні – усё, што неабходна.

Былі пабудаваныя камунальныя дома-гэта было новаўвядзенне ў горадабудаўніцтве. Кімаўскі (5-ы Камунальны) быў пабудаваны як асаблівы, суперсучасны дом у духу маладога савецкага часу: усе жылі ў адведзеных ім пакоях, але холы для адпачынку і заняткаў былі агульнымі, агульная сталовая, душы і пральні.

19 ліпеня 1940 года ўказам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Маркаўшчына і левы бераг Заходняй Дзвіны сталі называцца Першамайскім раёнам. Раён рос і квітнеў. Ён быў знакаміты найпрыгажэйшымі лесапаркавымі зонамі, новымі сучаснымі будынкамі, самавітымі прамысловымі прадпрыемствамі. У свой час тут пабывалі
Пётр 1 і Напалеон, тут жылі скульптар Заір Азгур і кампазітар Мікалай Сізоў, і многія іншыя вядомыя ці проста добрыя людзі. Першамайскі раён жыў і працаваў, з надзеяй глядзеў у будучыню, але пачалася Вялікая Айчынная вайна.

У гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі Першамайскага раёна быў аэрадром, адкуль здзяйснялі баявыя вылеты лётчыкі
12 бамбардзіровачнай дывізіі. Тут жа знаходзіліся буйныя авіярамонтныя майстэрні, дзе днём і ноччу вёўся рамонт пашкоджаных у баях самалётаў. Дзякуючы гераізму работнікаў аэрадрома ні адзін самалёт не дастаўся ўступіўшым ў горад ворагам – машыны падняліся ў неба літаральна
ў іх з-пад носа. Змаглі эвакуявацца ў тыл фабрыкі "Дзвіна", КІМ, фанерны і гарбарны заводы. За амаль 1100 дзён і начэй фашысцкай акупацыі
ні на адзін дзень не спынялася барацьба. На тэрыторыі Першамайскага раёна дзейнічала больш за 10 падпольных груп, было 15 явачных кватэр. Тысячы жыхароў Маркаўшчыны і рабочых прадпрыемстваў гэтага раёна змагаліся на франтах і ў шэрагах партызан.

26 чэрвеня 1944 г. Віцебск быў вызвалены і амаль цалкам ляжаў
у руінах. Былі разбураны ўсе прамысловыя прадпрыемствы, установы аховы здароўя, адукацыі. Людзі, прыязджаючыя з эвакуацыі, проста
не маглі зразумець, як ім дабрацца з вакзала туды, дзе раней былі іх дамы. Але горад вырашана было аднавіць!

І былыя швачкі, матальшчыцы, вязальшчыцы асвойвалі прафесіі тынкоўшчыкаў, муляроў і маляроў, працавалі на расчыстцы горада
і аднаўленні сваіх прадпрыемстваў. Фабрыка КІМ, нягледзячы на ўсе цяжкасці, выпусціла першую прадукцыю ў 1945 г. На базе фабрыкі "Дзвіна" быў створаны Дыванова-плюшавы камбінат, былі адноўлены корпуса халадзільніка і мэблевая фабрыка. Адбыўся пуск першай турбіны ЦЭЦ. Завод буйнапанэльнага домабудавання прапрацаваў з 50-х гадоў да 90-х, з яго дапамогай у гэты час узведзены ўсе панэльныя новабудоўлі "Поўдня" і Маскоўскага праспекта.

Актыўна працягваецца забудова новых мікрараёнаў "Білева" і "Медцэнтр". Як калісьці, больш за 100 гадоў таму на Маркаўшчыне, у месцы, з якога пачаўся Першамайскі раён, будавалі першыя працоўныя мястэчкі, на той момант самыя абсталяваныя, самыя мадэрнізаваныя, так і цяпер: на процілеглым краі раёна будуюцца самыя сучасныя мікрараёны – са сваёй інфраструктурай, зручныя, прыгожыя, экалагічна чыстыя – акружаныя лесам.

Першамайскі раён з'яўляецца малой радзімай для звыш 198 тысяч "першамайцаў". Тут кожны, ад малога да вялікага, ганарыцца нашай сінявокай Беларуссю, любімым горадам і раёнам.